فقط چند روز دیگر به پایان برنامه واکسیناسیون هپاتیت نوجوانان 17 ساله باقی مانده و از آنجا که ما ایرانی‌ها علاقه وافری به ایستادن در صف داریم و معمولا آخر وقت را هم به اول وقت ترجیح می‌دهیم، احتمالا هنوز خیلی از ما هستیم که فرزندمان را روانه مراکز بهداشتی نکرده‌ایم.
اگر این تاخیر فقط به خاطر پشت گوش انداختن باشد، توصیه ما این است که هرچه زودتر دست به کار شوید، اما اگر از این و آن شنیده‌اید که واکسن هپاتیت عارضه دارد و سری که درد نمی‌کند دستمال نمی‌بندند و از این جور طبابت‌های خاله‌زنکی، این مقاله می‌تواند همه ابهامات شما درباره این واکسن را برطرف کند.
1 - واکسن هپاتیت چه فایده‌ای دارد؟
خب، فایده‌اش این است که گیرنده واکسن را در 90درصد موارد علیه هپاتیت ایمن می‌کند. اما به جواب این سوال، اینها را هم باید اضافه کرد: این بیماری پس از سل و مالاریا شایع‌ترین بیماری عفونی دنیاست.
300 میلیون نفر آلوده به ویروس هپاتیتB و حدود 170میلیون بیمار آلوده به هپاتیت C در جهان زندگی می‌کنند که می‌توانند به راحتی با عدم رعایت نکات بهداشتی ویروس هپاتیت را به دیگران انتقال دهند. به همین دلیل، سالانه بیش از 50 میلیون نفر نیز به تعداد افراد آلوده به ویروس هپاتیت اضافه می‌شود. این درحالی است که در دنیا فقط 40 میلیون نفر آلوده به ویروس ایدز هستند!
2 - آیا در کشور ما هم خطر هپاتیت جدی است؟
در حال حاضر ما در کشورمان حدود 2 میلیون نفر آلوده به ویروس هپاتیت B و بین 200 تا 300 هزار نفر مبتلا به هپاتیت C داریم. به عبارتی، 7/1 درصد جمعیت کشور ناقلین مزمن هپاتیت B و 1/3 درصد جمعیت کشور نیز به ویروس هپاتیت C آلوده هستند.
البته خوشبختانه اکثر کسانی که در ایران به هپاتیت B آلوده هستند، هپاتیت غیرفعال دارند (کسانی که فقط ویروس در بدنشان وجود دارد) و فقط باید هر 6 ماه یک بار آزمایش بدهند، ولی در عوض، متاسفانه هپاتیت C و B بیشتر در سنین بین 20 تا 40 سالگی دیده می‌شود.
مناطق جغرافیایی دنیا از نظر درصد انسان‌های آلوده به هپاتیت به 3 دسته تقسیم می‌شود: 1 - مناطقی با آلودگی کم، که میزان ناقلین هپاتیت آن کمتر از 2 درصد و شامل آمریکا و اروپاست. 2 - مناطق با آلودگی متوسط، بین 2 تا 7درصد است. 3 - مناطقی با آلودگی بالا که میزان ناقلین بیش از 7 درصد و شامل کشورهایی همچون چین و تایوان است.
ایران تا 10 سال پیش در منطقه با شیوع متوسط قرار داشت (حداقل 3درصد ابتلا به هپاتیت در کشور) اما باز جای شکرش باقی است که در حال حاضر با پیشگیری و اجرای واکسیناسیون کشوری، در برخی از نواحی، میزان ابتلا به زیر 2 درصد رسیده است؛ به عنوان مثال در تهران میزان شیوع کمتر از 2 درصد است.
3 - واکسن هپاتیت از کی ساخته شد؟
ویروس هپاتیت B را در سال1965 دکتر بلامبرگ کشف کرد و به خاطر این کشف، جایزه نوبل را هم گرفت. یکی از همکاران بلامبرگ، به نام میلمن، آزمایش تشخیص هپاتیت را ابداع کرد و از سال 1971 غربالگری خون‌های اهدایی بوسیله این تست، در آمریکا آغاز شد.
این غربالگری، آمار انتقال بیماری از طریق انتقال خون را 25 درصد کاهش داد. در همان سال 1970 بود که بلامبرگ و میلمن، واکسن بیماری را هم تولید کردند. البته تا واکسن هپاتیت به تایید برسد، 11 سال طول کشید و در سال 1981 بود که FDA واکسن پلاسمایی هپاتیت را برای استفاده انسانی تایید کرد.
این واکسن از پلاسمای خون افرادی که به این بیماری مبتلا شده و بهبود یافته‌بودند به دست می‌آمد و برای همین، هم تولید آن مشکل بود، هم نسبتا پرعارضه و هم گران. شرکت مرک این واکسن را با عنوان «هپتاواکس» تولید کرد و تا سال 1990 هم از این واکسن استفاده می‌شد، اما در سال 1986 نسل دوم این واکسن‌ها از طریق مهندسی ژنتیک ساخته شد که به آن «نوترکیب» می‌گویند.
4 - چه کسانی حتما باید واکسن بزنند؟
از 13 سال پیش، این واکسن در ایران جزو برنامه کشوری واکسیناسیون محسوب شده و به تمام نوزادان باید تزریق شود. اما سایرین چطور؟
اولا نوجوانان زیر 18 سال باید این واکسن را بگیرند که برنامه کشوری که فعلا در حال اجراست هم با همین هدف ترتیب داده شده. در بزرگسالان هم، آنها که جزو گروه پرخطر از جهت ابتلا به هپاتیت B محسوب می‌شوند باید این واکسن را تزریق کنند.
این افراد عبارتند از: والدین و فرزندان و همسر شخص مبتلا به هپاتیت، دانشجویان گروه پزشکی، جراحان، پزشکان، پرستاران، ماماها، دندانپزشکان، کمک دندانپزشکان و کلیه پرسنل کادر بهداشت و درمان، بیماران تحت دیالیز، کارشناسان و تکنسین‌های آزمایشگاه‌های تشخیص طبی، پرسنل مؤسسات نگهداری کودکان عقب‌افتاده و خانه سالمندان، دریافت‌کنندگان محصولات خونی و پرسنل زندان.
واکسیناسیون افراد فوق در درجه اول قرار دارد و اگر تمامی این گروه‌ها واکسینه شدند، بهتر است در صورت وجود امکانات کافی سایر افراد جامعه نیز واکسینه شوند. در حال حاضر واکسیناسیون همه افراد جامعه در برنامه کشوری نیست اما به هر حال گروه‌های در معرض خطر اولویت دارند.
در آمریکا، تا قبل از سال1991، واکسن را فقط برای افراد در معرض خطر توصیه می‌کردند، اما از آن سال، واکسیناسیون را در بدو تولد برای همه نوزادان توصیه کردند و علتش‌هم این بود که مطالعات نشان داد 30 درصد از افراد مبتلا به هپاتیت، هیچ عامل خطر شناخته‌شده‌ای نداشتند.
همچنین معلوم شد بچه‌هایی که به هپاتیت مبتلا می‌شوند، سه برابر بیشتر از بزرگسالان به سرطان کبد و بیماری‌های مزمن مبتلا می‌شوند.
5 - واکسیناسیون چطور کامل می‌شود؟
براى ایجاد مصونیت دائمى باید سه تزریق در سه نوبت طبق برنامه انجام شود: نوبت دوم یک ماه بعد و نوبت سوم 6 ماه بعد. اگر یک نوبت تزریق فراموش شد، باید به مجرد یادآورى تزریق را انجام داد، در این صورت نیازى به تجدید واکسیناسیون از ابتدا نیست. نوجوانان بین سنین 11 تا 15سالگى تنها دو تزریق با فاصله 4 تا 6 ماه لازم است. واکسن هپاتیت را مى‌توان همزمان با دیگر واکسن‌ها تزریق کرد.
6 - آیا امکان دارد واکسن هپاتیت باعث ایجاد بیماری شود؟
نوعی از واکسن وجود دارد که در واقع همان آنتی ژن ویروس هپاتیت HBsAg است که از پلاسمای خون ناقلین سالم بدست آمده و تغلیظ شده است، اما نوع دیگری از واکسن وجود دارد که به روش نوترکیبی (Recombinant) تهیه می‌شود و در واقع هیچ خطری برای آلودگی ایجاد نمی‌کند. در حال حاضر در کشور ما از نوع نوترکیبی استفاده می‌شود که چون شامل قطعات آنتی ژن ویروس ساخته شده به روش صنعتی یا مهندس ژنتیک است، احتمال آلودگی آن صفر است. ایمنی‌زایی واکسن با سه نوبت حدود 95 درصد است.
7 - عوارض واکسن هپاتیتB چیست؟
بروز نشانه‌هایی از واکنش‌های آلرژیک (که البته فوق‌العاده نادرند) مثل اختلال در تنفس یا بلع، خارش(به ویژه در دست‌ها و پاها) التهاب چشم‌ها، صورت و یا داخل بینی ، خستگی و ضعف غیرمعمول نیاز به توجه سریع پزشکی دارد. عوارضی مثل درد مفاصل، تب، ضایعات پوستی (که ممکن است روزها، حتی هفته‌ها بعد از واکسینه‌شدن اتفاق بیفتد) هم بسیار نادرند، ولی اگر اتفاق بیفتد باید با پزشک مشورت کرد.
سایر عوارض جانبی که شایع‌ترند، به اقدامات پزشکی - درمانی خاصی نیاز ندارند ولی اگر در مدت 72ساعت برطرف نشدند، باید به پزشک اطلاع داده شوند: زخم در محل تزریق، سرگیجه، تب حدود 7/37درجه سانتیگراد و یا بیشتر، برجستگی سفت در محل تزریق، درد، خارش، نقاط قرمز رنگ در پوست، گرمی و التهاب در محل تزریق، سردرد و خستگی.
8 - چطور می توان از تاثیر واکسن اطمینان حاصل کرد؟
با انجام آزمایش خون و اندازه‌گیری پادتن ضد ویروس هپاتیتB ک(HBsAb) یک تا سه ماه پس از تکمیل واکسیناسیون، یعنی بعد از تزریق نوبت سوم می‌توان مشخص کرد که آیا واکسن تاثیر داشته است یا خیر. 9
9- چه کسانى نباید علیه هپاتیت واکسینه شوند؟
اول: افرادی که به واکسن هپاتیت حساسیت شدید دارند. دوم: کسانی که سابقه ابتلا به هپاتیت دارند. سوم: افرادى که بسیار ضعیف و بیمار هستند باید تا زمان بهبودى از تزریق واکسن خوددارى کنند. البته این مورد را باید با پزشک مشورت کرد و نباید فکر کرد هر ضعف و بی‌حالی را باید مانع واکسیناسیون در نظر گرفت.
10 - آیا درست است که واکسن هپاتیت اولین واکسن ضد سرطان به حساب می‌آید؟
دقیقا. چون هپاتیت می‌تواند زمینه‌ساز سرطان کبد باشد و واکسن هپاتیت از این بیماری پیشگیری می‌کند، می‌توان این واکسن را اولین واکسن ضدسرطانی که کشف شده به حساب آورد.
